Tác giả: Luật sư Dương Văn Thành – Chủ tịch Công ty Luật TNHH MTV Gia Thành
1. Câu chuyện từ thực tiễn nghề luật

Tuần trước, tôi tiếp nhận một khách hàng là nguyên đơn trong vụ tranh chấp hợp đồng bảo hiểm nhân thọ, vụ án đã được xét xử sơ thẩm và họ quyết định kháng cáo. Sau khi nghiên cứu hồ sơ, tôi nhận thấy những bất cập rõ rệt: quy định của Luật Kinh doanh bảo hiểm một đằng, hợp đồng mẫu của doanh nghiệp bảo hiểm một nẻo, tư vấn viên giải thích chưa đầy đủ, và cuối cùng khách hàng tham gia hợp đồng lại ở vào thế yếu khi tranh chấp phát sinh.

Điều đáng suy ngẫm hơn, chỉ trong vòng một tuần, đã có ba khách hàng khác tìm đến công ty luật của tôi để xin tư vấn về tranh chấp tương tự. Những sự kiện này khiến tôi trăn trở: đã đến lúc cần chia sẻ góc nhìn nghề nghiệp để nhiều cá nhân, tổ chức quan tâm có thể hiểu rõ hơn về bản chất vấn đề.

2. Bảo hiểm nhân thọ – sản phẩm nhân văn nhưng vận hành nhiều vướng mắc
Bảo hiểm nhân thọ (BHNT) được thiết kế để bảo vệ con người trước rủi ro, góp phần ổn định đời sống xã hội. Tinh thần này được khẳng định trong khoản 2 Điều 4 Luật Kinh doanh bảo hiểm 2022: hoạt động bảo hiểm nhằm “bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp… góp phần ổn định đời sống và an toàn xã hội”.

Tuy nhiên, trên thực tế, BHNT ở ta đang tồn tại nhiều vướng mắc:

- Hợp đồng bảo hiểm là hợp đồng mẫu: Khách hàng không có nhiều lựa chọn, trong khi nội dung dài hàng chục trang với nhiều thuật ngữ khó hiểu.

- Tư vấn viên chịu áp lực hoa hồng: Thay vì đặt lợi ích khách hàng lên hàng đầu, không ít trường hợp chỉ tập trung bán sản phẩm, lược bỏ hoặc làm mờ đi điều khoản loại trừ.

- Doanh nghiệp bảo hiểm xử lý bồi thường khắt khe: Nhiều hồ sơ bị từ chối chi trả với lý do “khai báo không trung thực” hoặc “thuộc điều khoản loại trừ”, trong khi theo Điều 19.2 Luật KDBH 2022, doanh nghiệp chỉ được áp dụng điều khoản loại trừ nếu đã giải thích rõ và có bằng chứng khách hàng hiểu, đồng ý.

- Khách hàng ở thế yếu: Thường thiếu hiểu biết pháp luật, ít bằng chứng chứng minh được quá trình tư vấn không minh bạch.

3. Tranh chấp phát sinh từ đâu?

Qua kinh nghiệm trực tiếp giải quyết, tôi nhận thấy ba nguyên nhân chính:
(1) Vi phạm nghĩa vụ cung cấp thông tin:

- Doanh nghiệp bảo hiểm phải cung cấp thông tin chính xác, đầy đủ (Điều 19).
- Khách hàng phải kê khai trung thực tình trạng sức khỏe (Điều 22).
Chỉ cần một bên thiếu chuẩn mực, hợp đồng dễ trở thành “bẫy” pháp lý.

(2) Điều khoản mơ hồ, bất lợi cho bên mua:

- Điều 24 Luật KDBH 2022 quy định: điều khoản không rõ ràng thì phải giải thích theo hướng có lợi cho bên mua. Nhưng thực tế, khi tranh chấp, khách hàng ít được hưởng cách hiểu có lợi này (Mà trong vụ án tôi đang giải quyết cho khách có yếu tố này nhưng không được xem xét).

(3) Đại lý và tư vấn viên thiếu đạo đức nghề nghiệp:

- Luật đã quy định tại Điều 129, đại lý có nghĩa vụ tư vấn trung thực, chính xác. Song, doanh nghiệp bảo hiểm vẫn phải chịu trách nhiệm với khách hàng về hợp đồng do đại lý thu xếp. Nhiều vụ việc cho thấy sự đùn đẩy trách nhiệm giữa doanh nghiệp và tư vấn viên.

4. Hệ quả – niềm tin bị lung lay

Khi một khách hàng thất vọng, họ sẽ truyền tải sự bức xúc đến nhiều người khác. Niềm tin vào BHNT lung lay, nhiều người e ngại ký hợp đồng mới. Xã hội mất đi một công cụ bảo vệ tài chính quan trọng, còn doanh nghiệp thì tự đánh mất thị trường của chính mình.

5. Cần làm gì để BHNT trở lại đúng sứ mệnh?

Để bảo hiểm nhân thọ làm đúng sứ mệnh, cần sự thay đổi đồng bộ từ nhiều phía:

- Doanh nghiệp bảo hiểm: Minh bạch hóa hợp đồng, cung cấp bản tóm tắt dễ hiểu, kiểm soát chặt hoạt động của đại lý.

- Tư vấn viên: Tôn trọng đạo đức nghề nghiệp, giải thích đầy đủ quyền lợi và điều khoản loại trừ.

- Khách hàng: Chủ động tìm hiểu, lưu giữ chứng cứ trong quá trình tư vấn, đọc kỹ hợp đồng.

- Cơ quan quản lý: Tăng cường thanh tra, xử lý nghiêm vi phạm, đồng thời khuyến khích cơ chế hòa giải, trọng tài bảo hiểm trước khi ra tòa.

6. Kết luận

Từ góc nhìn của một luật sư trực tiếp tham gia nhiều vụ việc, tôi nhận thấy: nguyên nhân cốt lõi của tranh chấp BHNT là thiếu minh bạch và thiếu cân bằng thông tin. Luật đã có, nguyên tắc đã rõ, nhưng khi vận hành, vẫn còn khoảng cách lớn giữa quy định và thực tế.

Chúng ta cần cùng nhau — doanh nghiệp, tư vấn viên, khách hàng và cơ quan quản lý — đưa BHNT trở lại với đúng bản chất: một sản phẩm nhân văn, bảo vệ con người, góp phần ổn định xã hội (Sẽ hạn chế tranh chấp trong lĩnh vực bảo hiểm).

Chỉ khi đó, bảo hiểm nhân thọ mới thực sự làm tròn sứ mệnh của mình: Là sản phẩm văn minh của xã hội văn minh.